Już 10 lat działa kosmiczne obserwatorium Gaia. Zbudowane przez Europejską Agencję Kosmiczną urządzenie zostało wyniesione w kosmos 19 grudnia 2013 roku i przez ostatnią dekadę sporządzało najdokładniejszą trójwymiarową mapę nocnego nieba, jaka kiedykolwiek powstała.

Gaia kataloguje około miliarda astronomicznych obiektów. Sonda wyznacza współrzędne, odległość i kierunek ruchu każdej badanej gwiazdy z wyjątkową precyzją. Dodatkowa Gaia wykrywa też między innymi egzoplanety, komety, asteroidy czy kwazary. Każde z ciał niebieskich jest regularnie sprawdzane, a historia pomiarów pozwala naukowcom śledzić zachowanie obiektów na przestrzeni czasu.

Europejski obserwatorium swoje pomiary wykonuje z orbity Lissajous, co oznacza, że okrąża jeden z punktów libracyjnych układu Ziemia-Słońce. Dokładniej mówiąc jest to punkt L2, gdzie oddziaływania grawitacyjne naszej planety i najbliższej nam gwiazdy się znoszą tworząc stabilną przestrzeń. Z kolei dzięki zastosowaniu orbity Lissajous Gaia zawsze jest oświetlana przez Słońce, co zapewnia nie tylko stały dopływ energii, ale pozwala też uniknąć skoków temperatury urządzenia i ciągłego rozszerzania się oraz kurczenia bardzo precyzyjnych instrumentów sondy.

W trakcie 10 lat działania Gaia sporo osiągnęła. Wykryła lub potwierdziła istnieje wielu gwiazd podwójnych, potrójnych, a nawet jednego układu poczwórnego. Pozwoliła odkryć galaktykę Antlia II i odnaleźć 20 gwiazd hiperprędkościowych: 7 uciekających z Drogi Mlecznej i 13, które prawdopodobnie przybywają do naszej galaktyki z nieznanego miejsca. Trzy lata temu Gaia odkryła też Falę Radcliffe’a, czyli potężny, gazowy obiekt wewnątrz Drogi Mlecznej o masie trzech milionów mas Słońca i długości 9 tysięcy lat świetlnych.

Główna misja Gaii zakończy się w trzecim kwartale 2025 roku, kiedy urządzeniu wyczerpie się zapas azotu, niezbędny do precyzyjnej stabilizacji sondy. Bez niego Gaia nie będzie mogła obserwować nocnego nieba z taką dokładnością, z jaką robiła to do tej pory. I być może wtedy zakończy się żywot tej sondy, ale zebrane przez nią dane, będą analizowane jeszcze przez wiele dekad.